Khái niệm DeFi ra đời vào năm 2018, nhưng không được chú ý rộng rãi cho đến khi DeFi Summer năm 2020 xuất hiện. Ba năm sau, DeFi vào năm 2023 đã trở thành một hiện tượng đầy bùng nổ, với hàng nghìn dự án hoạt động trong nhiều hệ sinh thái blockchain khác nhau. Tổng giá trị bị khóa trong lĩnh vực DeFi cũng vượt qua mốc 150 tỷ USD với sự tham gia đáng kể từ các quỹ đầu tư truyền thống.
DeFi là gì?
DeFi (Decentralized Finance) là hệ thống tài chính phi tập trung hoạt động dựa trên các Smart Contract trên nền tảng blockchain. Nhờ tính phi tập trung của blockchain, người dùng có hoàn toàn quyền kiểm soát tài sản của họ (non-custodial) trong các ứng dụng DeFi. Điều này định hướng DeFi về một hệ thống tài chính mở (Open Finance).
Trong DeFi, các hoạt động bao gồm các tính năng tương tự như trong tài chính truyền thống (CeFi). Đây có thể là gửi tiết kiệm, cho vay, vay mượn, giao dịch, chuyển tiền, quản lý nợ, thanh toán hóa đơn, và nhiều hoạt động khác. Khác với việc hoạt động thông qua bên thứ ba trung gian, tất cả các hoạt động này được thực hiện thông qua các Smart Contract trên nền tảng blockchain.
Phân biệt CeFi vs DeFi
CeFi (Centralized Finance) là mô hình tài chính tập trung, trong đó các phần tử như tổ chức, thị trường giao dịch và công cụ tài chính đều được quản lý và điều hành tập trung. Khác với DeFi, CeFi thường liên quan đến khái niệm “custodial,” tức là tài sản, sản phẩm và dịch vụ tài chính thường được ủy thác cho một tổ chức hoặc cá nhân cụ thể.
Sự khác biệt quan trọng nhất giữa tài chính truyền thống và tài chính phi tập trung (DeFi) chính là mức độ uỷ thác.
Trong tài chính truyền thống (Traditional Finance), các tổ chức, thị trường và công cụ tài chính thường phải tạo sự kết nối thông qua các trung gian có quyền lực tập trung. Trái lại, DeFi sử dụng sức mạnh của blockchain để loại bỏ hoặc giảm thiểu sự tồn tại của các trung gian này. Cụ thể:
- Chính phủ hoặc ngân hàng (CeFi) có thể được thay thế bằng các blockchain phi tập trung.
- Các tài sản truyền thống của CeFi có thể được thay thế bằng các token trong hệ sinh thái của blockchain, với tính phi tập trung.
Nhiệm vụ chính của DeFi là cung cấp quyền truy cập đến các dịch vụ tài chính cho người dùng mà không cần sự can thiệp trung gian và có thể truy cập bất kỳ lúc nào thông qua kết nối Internet. Điều này thể hiện tính mở và sự tiện lợi của DeFi.
DeFi đang phát triển với tốc độ nhanh chóng và có khả năng thay thế nhiều sản phẩm và dịch vụ trong tài chính truyền thống (CeFi). DeFi giới thiệu mô hình phi tập trung và tự trông coi tài sản của người dùng, loại bỏ hoặc giảm thiểu sự phụ thuộc vào bên thứ ba (như ngân hàng, chính phủ hoặc tổ chức trung gian).
DeFi kế thừa các tính chất của blockchain, bao gồm tính phi tập trung, tính phân tán, tính minh bạch và tính khả năng tự kiểm soát. Từ đó, DeFi loại bỏ sự phụ thuộc vào trung gian truyền thống và thay thế chúng bằng các Smart Contract trên blockchain.
Lịch sử phát triển của DeFi
Hành trình phát triển của DeFi (Tài chính Phi tập trung) đã trải qua nhiều giai đoạn quan trọng kể từ năm 2015. Mỗi năm đều mang lại những “thành phần” mới làm thay đổi cả bức tranh DeFi.
11/2013: Ra đời của Ethereum Tháng 11/2013, Ethereum ra đời với khái niệm về hợp đồng thông minh (smart contract). Blockchain này cho phép xây dựng các ứng dụng phi tập trung (dApp) trên nền tảng của nó, mở ra cơ hội phát triển hệ sinh thái DeFi trong tương lai. Ethereum đã vượt trội so với Bitcoin nhờ khả năng sử dụng các smart contract, tạo nên một hệ sinh thái phát triển đáng kể. Sự hỗ trợ từ Ethereum Foundation đã đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì và phát triển Ethereum.
12/2014: Sự ra đời của MakerDAO MakerDAO được coi là một trong những dự án đầu tiên được triển khai trên Ethereum Blockchain. Đây là một nền tảng cho vay phi tập trung, ban đầu dựa trên việc cấp vay đối với tài sản thế chấp duy nhất là ETH. Hiện nay, họ đã mở rộng để hỗ trợ nhiều loại tài sản thế chấp hơn và tạo ra stablecoin phi tập trung DAI, một trong những thành công lớn trong lĩnh vực này.
30/4/2016: Ra đời của The DAO The DAO được thành lập như một tổ chức đầu tư phi tập trung được quản lý bởi cộng đồng người dùng. Mặc dù sau đó bị tấn công và gặp vấn đề bảo mật, nhưng The DAO đã ghi dấu sự ra đời của các tổ chức quản lý phi tập trung (DAO), thu hút một số lượng lớn tiền để đầu tư, mở ra cơ hội cho nhiều loại DAO khác sau này.
27/9/2018: Compound ra đời Tương tự như MakerDAO, Compound là một nền tảng cho vay và cho vay phi tập trung. Sự khác biệt là Compound hỗ trợ nhiều loại tài sản thế chấp và cho vay, tạo sự đa dạng cho người dùng. Đây cũng là một trong những dự án đầu tiên thực hiện chương trình cung cấp thanh khoản để thưởng token COMP, đánh dấu xu hướng thưởng token trong dự án DeFi.
2/11/2018: Uniswap ra đời Mặc dù không phải dự án đầu tiên triển khai mô hình hệ thống giao dịch gắn với thanh khoản tự động (AMM), Uniswap đã trở thành dự án thành công nhất khi áp dụng mô hình đơn giản và hiệu quả. Hiện tại, họ đã phát triển phiên bản Uniswap v3 với nhiều cải tiến và mở rộng hoạt động sang lĩnh vực NFT. Uniswap đã trở thành hình mẫu cho nhiều sàn giao dịch phi tập trung khác như Sushiswap, Curve, Balancer, Pancakeswap,…
11/9/2020: DeFi lần đầu tiên vượt qua mốc 10 tỷ USD tổng giá trị khóa (TVL). 29/4/2021: DeFi lần đầu tiên vượt qua mốc 100 tỷ USD TVL.
Kể từ giai đoạn này, DeFi đã đạt được nhiều cột mốc quan trọng khác, tuy nhiên, sự phát triển DeFi triển.
Những thành phần DeFi – DeFi Stack
Thị trường DeFi hoạt động theo một cơ chế tương tự như nền kinh tế của một quốc gia. Để phát triển mạnh mẽ, cần có sự liên kết giữa các lĩnh vực khác nhau để đáp ứng nhu cầu cơ bản, sản xuất, phát triển, và giải trí của người dân, tạo ra sự thịnh vượng và sự động đẻ cho nền kinh tế.
Tương tự, để thị trường DeFi phát triển, cần sự tồn tại của nhiều “Lớp” khác nhau, như Oracle, Wallet, DEX, Lending,… Khi những “Lớp” này kết hợp lại, các lĩnh vực hoạt động riêng lẻ sẽ tạo thành một hệ sinh thái toàn diện và liên tục đổi mới theo thời gian.
Thị trường DeFi đã bắt đầu phát triển mạnh mẽ từ mùa hè 2020 (DeFi Summer), lúc đó vẫn còn nhỏ bé với ít dự án và lĩnh vực hạn chế.
Tuy nhiên, đến năm 2022, thị trường DeFi đã trải qua một bước phát triển ấn tượng với nhiều dự án đa dạng hoạt động trong các lĩnh vực khác nhau. Điều này đã dẫn đến việc hình thành DeFi Stack, nơi các ứng dụng được xây dựng trên nhau, tạo nên một hệ sinh thái hoàn chỉnh.
Tương tự như nền kinh tế của một quốc gia, để phát triển, thị trường DeFi cần có cơ sở hạ tầng vững mạnh, như blockchain mạnh mẽ và thanh khoản dồi dào. Khi đã có thanh khoản và nhiều dự án phát triển, nhà đầu tư có nhu cầu cao hơn như cho vay, giao dịch đòn bẩy. Các dự án đa dạng thuộc nhiều lĩnh vực tạo nên hệ sinh thái DeFi.
Chú ý rằng thị trường DeFi luôn biến đổi và các dự án DeFi tiếp tục phát triển và cải tiến theo nhiều cách khác nhau. Sự phân loại theo lớp cấu trúc của Coin98 được đề cập ở trên là một trong những cách phân chia và có thể thay đổi theo thời gian.
NFT, Game, và Metaverse thường được kết hợp trong lĩnh vực DeFi, nhưng chúng là các lĩnh vực rộng lớn và có các lớp khác nhau như NFT Stacks, Gaming Stacks. Do đó, bài viết này tập trung vào DeFi và các lĩnh vực khác sẽ được thảo luận ở các bài viết khác.
Mảng Storage trong thế giới DeFi hoạt động như các dự án lưu trữ dữ liệu của Web2 như Google Drive, iCloud và Microsoft Azure. Tuy nhiên, hiện tại, các dự án lưu trữ phi tập trung vẫn chưa đạt được hiệu suất cao và giá thành thấp như các dự án Web2. Một ví dụ thể hiện tầm quan trọng của lưu trữ phi tập trung là khi Google Drive gặp sự cố và tắt đồng thuận, dữ liệu quan trọng, công việc chưa hoàn thành và hạn chót học tập bị ảnh hưởng, nhấn mạnh sự phụ thuộc của chúng ta vào các nhà cung cấp dịch vụ này.
Decentralized Storage là hệ thống trong đó mỗi thành phần chịu trách nhiệm lưu trữ một phần dữ liệu và cùng hoạt động để tạo thành một mạng lưới lưu trữ phi tập trung. Điều này đảm bảo rằng dữ liệu không phụ thuộc vào bất kỳ một bên nào và mang lại tính bền vững cho lưu trữ.
Hơn nữa, lĩnh vực Storage cũng tạo ra mô hình kinh doanh có lợi nhuận cho những người có không gian lưu trữ thừa thải, cho phép họ tham gia và kiếm lợi nhuận từ việc cung cấp dịch vụ lưu trữ.
Trong khi đó, DAO (Decentralized Autonomous Organization) là tổ chức tự trị phi tập trung, hoạt động dựa trên các quy tắc được mã hóa bằng code, không cần can thiệp của con người. DAO tồn tại trong nhiều lĩnh vực khác nhau và cho phép các thành viên tham gia vào quyết định và quản lý tổ chức. Điều này giúp cung cấp giá trị cho cộng đồng và tạo ra một mô hình quản trị hiệu quả.
Mảng DAO rất rộng lớn và có thể phát triển thành DAO Stack vì quy trình ra quyết định trong DAO bao gồm nhiều bước. Các dự án DAO nổi bật bao gồm Snapshot và Aragon, trong khi có nhiều dự án khác như Ventures DAO của BitDAO, The LAO, và MetaCartel đã áp dụng DAO để quản lý quyết định và quản trị.
Tổng kết
Bài viết này đã cung cấp một tổng quan về DeFi, tập trung vào bản chất, thành phần, tiềm năng, và cơ hội đầu tư trong không gian DeFi. Hy vọng rằng thông qua bài viết này, bạn đã có cái nhìn tổng quan về bản đồ của lĩnh vực DeFi cũng như các yếu tố quan trọng bên trong thị trường này.